W otoczeniu gospodarczym przedsiębiorcy często muszą podejmować trudne decyzje dotyczące przyszłości swojej firmy. Rosnące koszty prowadzenia działalności, zmieniające się warunki rynkowe czy problemy z regulowaniem zobowiązań mogą prowadzić do poważnych trudności finansowych, a nawet zagrożenia niewypłacalnością. W takiej sytuacji restrukturyzacja przedsiębiorstwa staje się jednym z najważniejszych narzędzi, które może uchronić firmę przed upadłością i dać jej szansę na odbudowę stabilności finansowej.

Czym jest restrukturyzacja przedsiębiorstwa i jakie są jej rodzaje?

Restrukturyzacja to kompleksowy proces zmian w przedsiębiorstwie, mający na celu poprawę jego sytuacji ekonomicznej i zapewnienie dalszego funkcjonowania na rynku. Obejmuje ona szereg działań dostosowawczych w różnych obszarach firmy, w zależności od źródeł problemów i przyjętej strategii naprawczej.

W praktyce gospodarczej wyróżnia się kilka podstawowych rodzajów restrukturyzacji:

  • Restrukturyzacja finansowa – skupiona na poprawie struktury finansowania przedsiębiorstwa, w tym restrukturyzacji zadłużenia, pozyskaniu nowego kapitału czy optymalizacji przepływów pieniężnych
  • Restrukturyzacja operacyjna – obejmująca zmiany w procesach biznesowych, strukturze kosztów i sposobie funkcjonowania firmy
  • Restrukturyzacja majątkowa – polegająca na reorganizacji majątku przedsiębiorstwa, w tym sprzedaży zbędnych aktywów czy inwestycji w nowe obszary działalności
  • Restrukturyzacja organizacyjna – dotycząca zmian w strukturze organizacyjnej, systemach zarządzania i kulturze organizacyjnej
  • Restrukturyzacja zatrudnienia – związana z optymalizacją struktury zatrudnienia i kosztów osobowych

W kontekście problemów z zadłużeniem szczególnie istotna jest restrukturyzacja zadłużenia, która stanowi jeden z najczęściej podejmowanych rodzajów działań naprawczych i może być realizowana zarówno w ramach nieformalnych negocjacji z wierzycielami, jak i formalnych postępowań restrukturyzacyjnych przewidzianych w ustawie Prawo restrukturyzacyjne.

Restrukturyzacja zadłużenia – jakie możliwości daje przedsiębiorcy?

Restrukturyzacja zadłużenia to proces modyfikacji warunków spłaty zobowiązań finansowych przedsiębiorstwa, który ma na celu dostosowanie ich do aktualnych możliwości płatniczych dłużnika. Stanowi ona kluczowy element szerszego procesu restrukturyzacji, szczególnie w przypadku firm zmagających się z problemami finansowymi.

Główne formy restrukturyzacji zadłużenia obejmują

  1. Wydłużenie terminów płatności – rozłożenie w czasie spłaty zobowiązań, co zmniejsza bieżące obciążenie finansowe firmy
  2. Rozłożenie długu na raty – ustalenie harmonogramu spłat dostosowanego do możliwości finansowych przedsiębiorstwa
  3. Konwersja zadłużenia na udziały/akcje – zamiana wierzytelności na udziały kapitałowe w spółce
  4. Częściowe umorzenie zobowiązań – redukcja kwoty głównej zadłużenia
  5. Odroczenie płatności odsetek – czasowe zawieszenie naliczania odsetek lub zmiana ich wysokości
  6. Konsolidacja zadłużenia – połączenie kilku zobowiązań w jedno, często na korzystniejszych warunkach

Dla wielu przedsiębiorstw restrukturyzacja zadłużenia stanowi jedyną szansę na uniknięcie egzekucji komorniczej, zachowanie płynności finansowej i kontynuowanie działalności gospodarczej. Warto podkreślić, że proces ten może przebiegać na dwa sposoby.

  1. Nieformalnie – poprzez bezpośrednie negocjacje z wierzycielami i zawarcie porozumień dotyczących nowych warunków spłaty. Ta opcja jest szczególnie korzystna dla firm, które nadal generują przychody, ale chwilowo utraciły zdolność do regularnego regulowania zobowiązań.
  2. Formalnie – w ramach jednego z postępowań restrukturyzacyjnych przewidzianych w ustawie Prawo restrukturyzacyjne, które zapewniają dodatkową ochronę prawną i możliwość kompleksowego uregulowania sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Wybór odpowiedniej ścieżki zależy od wielu czynników, w tym stopnia zadłużenia, liczby wierzycieli, ich nastawienia do restrukturyzacji oraz aktualnej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Formalne postępowania restrukturyzacyjne

Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. 2020 poz. 814 z późn. zm.) wprowadziła do polskiego systemu prawnego cztery rodzaje formalnych postępowań restrukturyzacyjnych, które umożliwiają przedsiębiorcom znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej przeprowadzenie kontrolowanej restrukturyzacji przy jednoczesnej ochronie przed działaniami egzekucyjnymi wierzycieli.

Przesłanki otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego

Zgodnie z art. 6 ustawy Prawo restrukturyzacyjne, postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone wobec dłużnika, który jest:

  • niewypłacalny – nie jest w stanie wykonywać swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (tzw. niewypłacalność płynnościowa) lub jego zobowiązania przekraczają wartość majątku przez okres przekraczający 24 miesiące (tzw. niewypłacalność zadłużeniowa)
  • zagrożony niewypłacalnością – jego sytuacja ekonomiczna wskazuje, że w niedługim czasie może stać się niewypłacalny

Przy czym warto zaznaczyć, że przesłanka zagrożenia niewypłacalnością pozwala na wcześniejsze podjęcie działań restrukturyzacyjnych, znacząco zwiększając szanse na skuteczną naprawę przedsiębiorstwa. Jest to kluczowa różnica w porównaniu z postępowaniem upadłościowym, które można wszcząć dopiero po zaistnieniu stanu niewypłacalności.

Rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych

Prawo restrukturyzacyjne przewiduje cztery podstawowe rodzaje postępowań, które różnią się stopniem skomplikowania, czasem trwania oraz zakresem ochrony dłużnika.

1. Postępowanie o zatwierdzenie układu (PZU)

Jest to najprostsza i najszybsza forma restrukturyzacji, pozwalająca na zawarcie porozumienia z wierzycielami bez konieczności długotrwałego procesu sądowego. W tym trybie:

  • Dłużnik samodzielnie zbiera głosy wierzycieli przy wsparciu nadzorcy układu
  • Po uzyskaniu wymaganej większości głosów wierzycieli, dłużnik składa do sądu wniosek o zatwierdzenie układu
  • Sąd zatwierdza układ, jeśli uzna, że został on prawidłowo przyjęty przez wierzycieli i nie narusza prawa

Główną zaletą tego postępowania jest jego szybkość oraz możliwość prowadzenia negocjacji z wierzycielami w sposób dyskretny, bez upubliczniania informacji o problemach finansowych firmy do czasu złożenia wniosku o zatwierdzenie układu.

2. Przyspieszone postępowanie układowe (PPU)

Jest to procedura przeznaczona dla firm, które potrzebują szybkiej ochrony przed wierzycielami, a suma wierzytelności spornych nie przekracza 15% ogólnej sumy wierzytelności. W ramach tego postępowania:

  • Sąd otwiera postępowanie na podstawie wniosku dłużnika
  • Sporządzany jest uproszczony spis wierzytelności
  • Dłużnik zyskuje ochronę przed egzekucją i wypowiedzeniem kluczowych umów
  • Głosowanie nad układem odbywa się na zgromadzeniu wierzycieli

PPU pozwala na szybkie zawarcie układu (w teorii w ciągu 2-3 miesięcy) przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony przed działaniami wierzycieli.

3. Postępowanie układowe (PU)

To bardziej kompleksowe rozwiązanie, które daje dłużnikowi więcej czasu na negocjacje z wierzycielami. Jest stosowane, gdy suma wierzytelności spornych przekracza 15% ogólnej sumy wierzytelności. W tym postępowaniu:

  • Sąd powołuje nadzorcę sądowego, który przejmuje część uprawnień zarządczych
  • Sporządzany jest pełny spis wierzytelności oraz plan restrukturyzacyjny
  • Dłużnik zyskuje pełną ochronę przed egzekucją
  • Głosowanie nad układem odbywa się na zgromadzeniu wierzycieli

Postępowanie układowe jest odpowiednie dla firm o bardziej skomplikowanej strukturze zadłużenia, gdzie potrzebny jest dłuższy czas na wypracowanie porozumienia z wierzycielami.

4. Postępowanie sanacyjne (PS)

Jest to najdalej idąca forma restrukturyzacji, dająca największe możliwości naprawcze, ale jednocześnie wiążąca się z największą ingerencją w zarządzanie przedsiębiorstwem. W tym postępowaniu:

  • Sąd powołuje zarządcę, który przejmuje zarząd nad przedsiębiorstwem dłużnika
  • Opracowywany jest szczegółowy plan restrukturyzacyjny obejmujący głębokie zmiany w przedsiębiorstwie
  • Możliwe jest przeprowadzenie daleko idących działań naprawczych, w tym sprzedaż zbędnego majątku, redukcja zatrudnienia czy odstąpienie od niekorzystnych umów
  • Dłużnik uzyskuje najszerszą ochronę przed wierzycielami

Postępowanie sanacyjne jest odpowiednie dla przedsiębiorstw wymagających głębokiej restrukturyzacji operacyjnej, a nie tylko finansowej.

Koszty i czas trwania postępowania restrukturyzacyjnego

Jednym z kluczowych aspektów, które przedsiębiorcy biorą pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o restrukturyzacji, są koszty oraz czas trwania postępowania. Analiza tych czynników pozwala na lepsze zaplanowanie procesu i wybór najbardziej odpowiedniego trybu.

Koszty postępowania restrukturyzacyjnego

Całkowite koszty restrukturyzacji można podzielić na kilka kategorii.

  1. Opłaty sądowe – podstawowa opłata od wniosku restrukturyzacyjnego wynosi 1000 zł, niezależnie od wybranego rodzaju postępowania
  2. Wynagrodzenie doradcy restrukturyzacyjnego
  3. – stanowi najistotniejszy element kosztów i zależy od rodzaju postępowania:
  • W postępowaniu o zatwierdzenie układu wynagrodzenie nadzorcy układu ustalane jest w drodze umowy z przedsiębiorcą
  • W pozostałych postępowaniach wynagrodzenie nadzorcy sądowego lub zarządcy określane jest zgodnie z przepisami Prawa restrukturyzacyjnego i zależy od wielu czynników, w tym wartości obrotów przedsiębiorstwa oraz stopnia skomplikowania sprawy
  1. Koszty przygotowania dokumentacji – obejmują wydatki związane z przygotowaniem planu restrukturyzacyjnego, spisów wierzytelności oraz innych dokumentów wymaganych w postępowaniu
  2. Koszty operacyjne – związane z bieżącą realizacją działań restrukturyzacyjnych, w tym ewentualne koszty redukcji zatrudnienia, reorganizacji majątku czy restrukturyzacji operacyjnej

W przypadku prostszych postępowań (PZU) łączne koszty mogą wynosić od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy złotych, podczas gdy w bardziej złożonych przypadkach (PS) mogą sięgać nawet kilkuset tysięcy złotych.

Czas trwania postępowania restrukturyzacyjnego

Czas trwania restrukturyzacji zależy przede wszystkim od wybranego trybu postępowania.

  • Postępowanie o zatwierdzenie układu (PZU) – zazwyczaj trwa do 3-4 miesięcy, przy czym kluczowe znaczenie ma wybór odpowiedniego dnia układowego, czyli momentu, od którego wierzytelności są objęte układem
  • Przyspieszone postępowanie układowe (PPU) – według założeń ustawodawcy powinno trwać około 2-3 miesięcy, jednak w praktyce często wydłuża się do 4-6 miesięcy, w zależności od stopnia skomplikowania sprawy i obciążenia sądu
  • Postępowanie układowe (PU) – trwa zazwyczaj od 6 do 12 miesięcy, a w bardziej złożonych przypadkach może być przedłużane
  • Postępowanie sanacyjne (PS) – jest to najbardziej złożony proces, który może trwać od 12 do nawet 36 miesięcy, w zależności od skali działań naprawczych i stopnia skomplikowania sytuacji prawno-finansowej dłużnika

Zbyt długie zwlekanie z podjęciem decyzji o restrukturyzacji może skutkować utratą części dostępnych rozwiązań oraz pogorszeniem sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Istotne jest zatem szybkie podjęcie działań w momencie pojawienia się problemów z wypłacalnością, najlepiej już na etapie zagrożenia niewypłacalnością, a nie po jej zaistnieniu.

Ochrona dłużnika w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Jedną z najważniejszy zalet formalnych postępowań restrukturyzacyjnych jest zagwarantowana przez ustawę ochrona dłużnika przed działaniami wierzycieli. Zakres tej ochrony różni się w zależności od rodzaju postępowania, ale obejmuje przede wszystkim:

  1. Zawieszenie egzekucji – po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego postępowania egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętych układem zostają zawieszone, a wszczęcie nowych jest niedopuszczalne
  2. Ochronę przed wypowiedzeniem umów – ograniczenie możliwości wypowiadania kluczowych umów, w tym najmu, dzierżawy, kredytu czy leasingu
  3. Zakaz spełniania świadczeń wynikających z wierzytelności objętych układem – co pozwala na zachowanie zasady równego traktowania wierzycieli
  4. Możliwość odstąpienia od niekorzystnych umów – w szczególności w postępowaniu sanacyjnym, gdzie zarządca ma możliwość odstąpienia od umów wzajemnych, które są niekorzystne dla dłużnika

Ochrona ta daje przedsiębiorcy tzw. “parasol ochronny”, pod którym może on skupić się na opracowaniu i wdrożeniu planu naprawczego bez obawy o nagłe działania wierzycieli, które mogłyby zagrozić kontynuowaniu działalności.

Jak sprawdzić czy firma jest w restrukturyzacji?

Dla przedsiębiorców współpracujących z innymi podmiotami gospodarczymi duże znaczenie ma możliwość weryfikacji, czy potencjalny lub obecny kontrahent znajduje się w restrukturyzacji. Informacja taka może mieć istotny wpływ na decyzje biznesowe, w tym na warunki współpracy czy zabezpieczenia transakcji.

Od grudnia 2021 roku wszystkie postępowania restrukturyzacyjne są upubliczniane w Krajowym Rejestrze Zadłużonych (KRZ), który jest systemem teleinformatycznym prowadzonym przez Ministerstwo Sprawiedliwości. KRZ zastąpił wcześniejszy Centralny Rejestr Restrukturyzacji i Upadłości (CRRU) i stanowi obecnie podstawowe źródło informacji o podmiotach w restrukturyzacji lub upadłości.

Aby sprawdzić, czy dany podmiot prowadzi postępowanie restrukturyzacyjne, należy:

  1. Wejść na oficjalną stronę Krajowego Rejestru Zadłużonych https://krz.ms.gov.pl/
  2. Wpisać podstawowe dane identyfikacyjne firmy, takie jak NIP, REGON lub pełną nazwę przedsiębiorstwa
  3. System ujawni informacje o aktualnym statusie podmiotu, w tym o prowadzonych postępowaniach restrukturyzacyjnych i ich etapie

W przypadku postępowania o zatwierdzenie układu (PZU) informacja o restrukturyzacji jest publikowana dopiero po złożeniu wniosku o zatwierdzenie układu. Oznacza to, że wcześniejsze etapy tego postępowania pozostają poufne. Dodatkowym narzędziem, które może być przydatne dla firm monitorujących ryzyko współpracy z zadłużonymi podmiotami, jest Lista Upadłości MGBI. W przeciwieństwie do KRZ, baza ta umożliwia śledzenie wielu dłużników jednocześnie oraz zapewnia dostęp do dodatkowych funkcji, takich jak API czy weryfikacja błędów pojawiających się w oficjalnych rejestrach.

Dzięki tym narzędziom przedsiębiorcy mogą lepiej kontrolować ryzyko finansowe i podejmować przemyślane decyzje o współpracy z kontrahentami znajdującymi się w trudnej sytuacji finansowej.

Restrukturyzacja a upadłość 

Wiele osób błędnie utożsamia restrukturyzację z upadłością, tymczasem są to dwa odrębne postępowania o zupełnie innych celach i konsekwencjach. Warto poznać najważniejsze różnice między nimi:

Najważniejszym atutem restrukturyzacji jest możliwość jej wszczęcia już na etapie zagrożenia niewypłacalnością. Ponadto restrukturyzacja koncentruje się na zachowaniu przedsiębiorstwa i kontynuacji jego działalności, podczas gdy upadłość prowadzi zazwyczaj do likwidacji podmiotu gospodarczego.

Korzyści z przeprowadzenia restrukturyzacji przedsiębiorstwa

Decyzja o przeprowadzeniu restrukturyzacji może przynieść przedsiębiorstwu liczne korzyści, które wykraczają poza samo uniknięcie upadłości. Do najważniejszych z nich należą:

  1. Ochrona przed egzekucją – zawieszenie postępowań egzekucyjnych daje przedsiębiorcy czas na wypracowanie rozwiązań naprawczych bez presji wierzycieli
  2. Kontynuowanie działalności – firma może nadal funkcjonować na rynku, zachowując miejsca pracy, relacje z klientami i kontrahentami
  3. Redukcja zadłużenia – możliwość wynegocjowania korzystniejszych warunków spłaty, włącznie z częściowym umorzeniem zobowiązań
  4. Rozłożenie długów na raty – dostosowanie harmonogramu spłat do możliwości finansowych przedsiębiorstwa
  5. Poprawa płynności finansowej – dzięki restrukturyzacji zobowiązań firma może odzyskać zdolność do regulowania bieżących płatności
  6. Zachowanie reputacji – restrukturyzacja jest postrzegana jako bardziej odpowiedzialne podejście niż upadłość, co pomaga w zachowaniu zaufania partnerów biznesowych
  7. Modernizacja przedsiębiorstwa – proces restrukturyzacji często prowadzi do wprowadzenia usprawnień operacyjnych i organizacyjnych, które zwiększają efektywność firmy
  8. Nowe otwarcie – po zakończonej sukcesem restrukturyzacji firma może skupić się na rozwoju i budowaniu wartości, a nie na walce z zadłużeniem

Z doświadczenia Kancelarii Sitnik i Wspólnicy wynika, że przedsiębiorcy, którzy decydują się na restrukturyzację na wczesnym etapie problemów finansowych, mają znacznie większe szanse na skuteczną naprawę firmy i jej powrót na ścieżkę rentowności.

Praktyczne wskazówki dotyczące procesu restrukturyzacji

Skuteczna restrukturyzacja wymaga odpowiedniego przygotowania i strategicznego podejścia. Oto kilka praktycznych wskazówek, które mogą pomóc w przeprowadzeniu tego procesu:

  1. Nie zwlekaj z decyzją – im wcześniej rozpoczniesz działania restrukturyzacyjne, tym większe szanse na ich powodzenie
  2. Przeprowadź dokładną analizę sytuacji finansowej – przed wyborem ścieżki restrukturyzacji należy dokładnie zdiagnozować przyczyny problemów i aktualną kondycję przedsiębiorstwa
  3. Wybierz odpowiedni rodzaj postępowania – dopasuj tryb restrukturyzacji do specyfiki swojej firmy i rodzaju problemów, z którymi się zmaga
  4. Skorzystaj z profesjonalnego wsparcia – współpraca z doświadczonym doradcą restrukturyzacyjnym i prawnikiem specjalizującym się w prawie restrukturyzacyjnym znacząco zwiększa szanse powodzenia
  5. Opracuj realistyczny plan restrukturyzacyjny – plan powinien zawierać konkretne działania naprawcze, harmonogram ich realizacji oraz prognozę finansową
  6. Komunikuj się z wierzycielami – transparentna komunikacja z wierzycielami i przedstawienie im korzyści płynących z restrukturyzacji może ułatwić uzyskanie ich przychylności dla proponowanych rozwiązań
  7. Monitoruj postępy restrukturyzacji – regularnie weryfikuj realizację planu restrukturyzacyjnego i w razie potrzeby wprowadzaj niezbędne korekty
  8. Myśl długofalowo – restrukturyzacja to nie tylko doraźne rozwiązanie problemów, ale także szansa na wprowadzenie trwałych zmian, które zabezpieczą firmę na przyszłość

Wnioski

Restrukturyzacja przedsiębiorstwa stanowi skuteczne narzędzie pozwalające firmom wyjść z trudnej sytuacji finansowej i odzyskać stabilność. W przeciwieństwie do upadłości, koncentruje się ona na zachowaniu przedsiębiorstwa i umożliwieniu mu dalszego funkcjonowania na rynku.

Należy pamiętać, że restrukturyzacja to nie tylko sposób na uniknięcie upadłości, ale też szansa na wprowadzenie zmian, które mogą uczynić firmę bardziej efektywną i konkurencyjną w przyszłości. W dobie rosnących kosztów prowadzenia działalności i niepewności gospodarczej, umiejętność adaptacji do zmieniających się warunków rynkowych staje się kluczowym czynnikiem sukcesu.

Jak Kancelaria Sitnik i Wspólnicy może pomóc w procesie restrukturyzacji?

Kancelaria Sitnik i Wspólnicy oferuje kompleksowe doradztwo prawne w zakresie restrukturyzacji przedsiębiorstw. Nasz zespół doświadczonych prawników specjalizujących się w prawie restrukturyzacyjnym i upadłościowym zapewnia profesjonalne wsparcie na każdym etapie procesu, od analizy sytuacji finansowej, przez wybór odpowiedniego rodzaju postępowania, aż po jego skuteczne przeprowadzenie.

Nasze usługi w zakresie restrukturyzacji obejmują:

  • Przeprowadzenie audytu prawnego i finansowego przedsiębiorstwa
  • Doradztwo w zakresie wyboru optymalnej formy restrukturyzacji
  • Przygotowanie wniosku o otwarcie wybranego postępowania restrukturyzacyjnego
  • Opracowanie planu restrukturyzacyjnego
  • Wsparcie w negocjacjach z wierzycielami i przygotowanie propozycji układowych
  • Reprezentację przed sądem i organami restrukturyzacyjnymi
  • Doradztwo w zakresie bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstwa w trakcie restrukturyzacji
  • Pomoc w implementacji działań restrukturyzacyjnych

Jeżeli Państwa przedsiębiorstwo zmaga się z problemami finansowymi lub zagrożeniem niewypłacalnością, zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią. Nasi eksperci przeprowadzą szczegółową analizę sytuacji i zaproponują najlepsze rozwiązania dostosowane do specyfiki Państwa firmy i branży. Dzięki profesjonalnemu wsparciu można znacząco zwiększyć szanse na skuteczną restrukturyzację i powrót przedsiębiorstwa na ścieżkę rozwoju.