W jaki sposób ujawniane są puste faktury?
Nierzetelne faktury VAT to poważny problem nie tylko dla fiskusa, który na skutek nieuczciwych działań przedsiębiorców traci wpływy finansowe. W praktyce sprawcy kierują się różnymi motywami – od wyprowadzania środków finansowych ze spółki po działania zmierzające do ukrycia majątku przed wierzycielami w obliczu nadchodzącej upadłości.
Manipulacje danymi finansowymi przy wykorzystaniu fikcyjnych faktur najczęściej mają na celu uniknięcie obowiązku zapłaty podatku lub jego zaniżenie. Jednak problem ten nie dotyczy wyłącznie świadomych sprawców – wielu przedsiębiorców, nawet działając w dobrej wierze, może nieświadomie posłużyć się nierzetelną fakturą VAT.Praktyka pokazuje, że nieświadome zaksięgowanie faktury VAT, którą organ skarbowy uzna za nierzetelną, nie jest rzadkim przypadkiem. Zdarza się, że choć transakcja miała miejsce, faktura zostaje uznana za nierzetelną z innych powodów, np. zakwestionowania faktycznego wykonawcy usługi lub podejrzenia udziału w karuzeli podatkowej. Często problem dotyczy także transakcji przeprowadzanych z wykorzystaniem mechanizmu pośrednictwa – choć formalnie przyjęcie modelu biznesowego opartego na pośrednictwem w sprzedaży jest zgodne z prawem, w praktyce często staje się obiektem zainteresowania organów skarbowych i nierzadko niesłusznie kwestionowane.
Czym jest pusta faktura? Jakie konsekwencje grożą przedsiębiorcom za posłużenie się nierzetelnym dokumentem? Jak organy ścigania wykrywają puste faktury? O tym wszystkim w dalszej części artykułu.
- Czym jest pusta faktura?
- W jaki sposób najczęściej ujawniane są puste faktury?
- Nieświadome posługiwanie się pustymi fakturami, czy to możliwe?
- Co grozi za puste faktury?
- Idealny zbieg przestępstw odpowiedzialność na gruncie kodeksu karnego oraz kodeksu karnego skarbowego
1. Czym jest pusta faktura?
Puste faktury to w ogólnym skrócie dokumenty nierzetelne, czyli takie, które nie odzwierciedlają rzeczywistych zdarzeń gospodarczych. Za fikcyjne faktury mogą zostać uznane zarówno te, które dotyczą usług lub dostaw towarów, które faktycznie nie miały miejsca np. przyjęcie faktury obejmującej usługi audytorskie, które nie zostały przeprowadzone, jak i dokumenty odnoszące się do rzeczywistych transakcji, ale wystawione przez niewłaściwy podmiot, czyli taki, który nie był faktycznym wykonawcą usługi.
Nierzetelne faktury często są też elementem tzw. karuzeli VAT – złożonego mechanizmu oszustwa podatkowego, w którym podmioty wystawiają faktury, odliczają podatek VAT, po czym znikają z rynku – w tym celu tworzone są łańcuchy pozornych transakcji.Zdarza się, że przedsiębiorcy świadomie nabywają puste faktury od podmiotów, które „specjalizują się” w wystawianiu nierzetelnych dokumentów. W takich przypadkach wykrycie procederu przez organy skarbowe może skutkować postępowaniami wobec wszystkich nabywców takiego kontrahenta.
2. Nieświadome posługiwanie się pustymi fakturami, czy to możliwe?
Tak, możliwe. Nie zawsze posłużeniu się czy też wystawieniu pustej faktury towarzyszy świadomość jej nierzetelności. Dotyczy to w szczególności osób, które nieświadomie zostały wplątane w karuzelę VAT, często jako pośrednicy w łańcuchu transakcji. Wykazanie braku świadomości nie jest jednak łatwe. Organy przy analizie sprawy badają, czy przedsiębiorca dochował należytej staranności, np. czy właściwie weryfikował kontrahenta, sprawdzał białą listę podatników VAT, analizował historię działalności dostawcy, wiedział jaki podmiot znajduje się na poszczególnych etapach transakcji, a w szczególności czy miał wiedzę na temat opracowanego łańcucha transakcji.
3. W jaki sposób najczęściej ujawniane są puste faktury?
Puste faktury najczęściej ujawnione są przypadkowo, np. w wyniku losowej kontroli organów skarbowych, a także na skutek kontroli krzyżowej, kiedy organ bada powiązania między kontrahentami i analizuje dokonane transakcje.
Od kilku lat obserwujemy wzmożone działania ustawodawcy oraz organów skarbowych, które mają na celu utrudnienie przedsiębiorcom posługiwania się nierzetelnymi fakturami.
Do najważniejszych narzędzi, które mają utrudnić posługiwanie się nierzetelnymi fakturami należą:
- biała lista podatników VAT;
- obowiązek regulowania należności za pośrednictwem przelewów bankowych – przy transakcjach powyżej 15 tys. zł
- Jednolity Plik Kontrolny (JPK);
- obowiązkowy od 2026 r. Krajowy System e-Faktur (KSeF).
Dodatkowo, organy podatkowe korzystają z zaawansowanych systemów, które wyłapują wątpliwe operacje, np.:
- powtarzające się transakcje między tymi samymi firmami na wysokie kwoty;
- nagły i znaczny wzrost obrotów;
- ponadprzeciętne obory u nowo powstałych firm.
Nadto, należy pamiętać o obowiązkach nałożonych na instytucje bankowe, które powinny monitorować przepływy na rachunkach bankowych, a także raportować podejrzane transakcje finansowe. Jeśli system bankowy wykryje nietypowe przelewy lub podejrzane operacje gotówkowe, może zgłosić sprawę organom, które mogą następnie podjąć stosowne działania.
4. Puste faktury ujawnione w toku postępowań upadłościowych
Nierzadko fakt posługiwania się nierzetelnymi fakturami VAT zostaje ujawniony w toku postępowania upadłościowego, gdy syndyk, przejmując zarząd nad przedsiębiorstwem, dokonuje szczegółowej weryfikacji transakcji przeprowadzonych przed ogłoszeniem upadłości. Jeśli poweźmie wątpliwości co do rzetelności dokumentów księgowych, jest zobowiązany do poinformowania o tym organów ścigania oraz zainicjowania stosownego postępowania karnego, które najczęściej będzie skierowane przeciwko byłym członków zarządu spółki.
Praktyka pokazuje, że na przedpolu upadłości przedsiębiorcy często posługują się fikcyjnymi fakturami w celu wyprowadzenia środków finansowych ze spółki lub ukrycia jej majątku, który w przeciwnym razie podlegałby zajęciu i zostałby przeznaczony na zaspokojenie wierzycieli.
5. Co grozi za puste faktury?
Do odpowiedzialności może zostać pociągnięty zarówno wystawcy pustych faktur, jak również nabywca, czyli osoba, która takimi dokumentami będzie się posługiwać. Sprawcy mogą grozić zarówno konsekwencje podatkowe, jak i karne.
W pierwszej kolejności trzeba liczyć się z postępowaniem podatkowym, które może zakończyć się decyzją zobowiązującą do zapłaty należnego podatku VAT wraz z odsetkami.
Jednak na tym nie koniec – puste faktury mogą przede wszystkim skutkować odpowiedzialnością karną zarówno na gruncie Kodeksu karnego skarbowego (KKS), jak i Kodeksu karnego (KK). Wobec sprawcy może zostać orzeczona kara grzywny, ograniczenia wolności oraz kara pozbawienia wolności. Rodzaj oraz wysokość sankcji są ściśle związane z wartością nierzetelnych faktur. Najpoważniejsze sankcje przewiduje art. 277a KK. W przypadku, gdy wartość nierzetelnych faktur przekroczy dziesięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości – 10 mln zł, wobec sprawcy może zostać orzeczona kara sięgająca aż 25 lat pozbawienia wolności.
6. Idealny zbieg przestępstw – odpowiedzialność na gruncie Kodeksu karnego oraz Kodeksu karnego skarbowego
Warto zaznaczyć, że przestępstwa związane z pustymi fakturami często prowadzą do zbiegu odpowiedzialności na podstawie dwóch różnych aktów prawnych – Kodeksu karnego skarbowego (KKS) oraz Kodeksu karnego (KK).
Zgodnie z art. 8 § 1 KKS, jeżeli ten sam czyn wyczerpuje znamiona zarówno przestępstwa skarbowego lub wykroczenia, jak i wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów.
Oznacza to, że sprawca może zostać skazany zarówno za przestępstwo skarbowe, najczęściej na podstawie art. 62 § 2 KKS i art. 56 KKS, jak i za przestępstwo z art. 271a KK i art. 277 a KK.
Natomiast, w takim przypadku wykonaniu będzie podlegać tylko najsurowsza z kar, co nie będzie stać na przeszkodzie wykonaniu środków karnych lub innych środków orzeczonych na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
Autor: Sonia Worwa-Pawłowska